یادبود برای اموات
دعا و طلب استغفار برای مردگان در فرهنگ دینی مسلمانان جایگاهی ویژه دارد و ما مسلمانان آن را به عنوان یکی از بهترین یادبود برای اموات می‌شناسیم. روایات و سنت بزرگان دین هم مؤید این عمل است. برای مثال در روایتی از حضرت رسول (ص) آمده است: «هر صدقه‌اى که براى میّت داده مى‌شود، فرشته‌اى آن را به‌مانند طبقى از نور مى‌گیرد و به کنار قبر مى‌آورد و مى‌گوید: «اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ یا اَهْلَ الْقُبُورِ»، این هدیه را خانواده شما براى شما فرستاده‌اند. آنگاه آن میّت این هدیه را تحویل مى‌گیرد و وارد قبرش مى‌کند که همین سبب فراخى قبرش (و آسایش و آسودگى او) مى‌گردد.»
اما سوال مهم این است که بهترین یادبود برای اموات چیست؟ و بهترین دعا برای اموات کدام است؟ در ادامه این مطلب همراه ما باشید تا نگاهی جامع به موضوع خیرات و مبرات برای درگذشتگان داشته باشیم.
چرا باید برای اموات خیرات کرد؟
هرچند که اعمال انسان، توشه‌ای برای آخرت اوست، اما از روایات دینی استنباط می‌شود که ارتباط مردگان با دنیا پی از وفاتشان به طول کامل قطع نمی‌شود و نامه اعمال آن‌ها در عالم برزخ، همچنان باز است. به این ترتیب، متوفی از ثواب خیراتی که نثار روح او شده، برخوردار می‌شود. وجود این خیرات در افزایش پاداش و کاهش عذاب در عالم برزخ بسیار مؤثر است.
در حدیثی از پیامبر(ص) هم آمده است: «ارواح مومنان هر جمعه به آسمان دنیا در برابر خانه‌ها و منزل‌های خود می‌آیند و با صدای غمناکی ندا می‌دهند که: ای خانواده ما، ای فرزندان ما و ای پدر و مادر و خویشان ما! به ما مهربانی کنید؛ از اموالی که در دست ما بود (و اکنون در اختیار شماست) با دادن درهمی و قرص نانی و جامه‌ای نسبت به ما ترحم آورید، که خداوند شما را از جامه بهشت بپوشاند!» (مستدرک الوسائل، جلد 2، صفحه 484، حديث 24)
بنابراین شایسته است که یاد درگذشتگان را با نثار فاتحه و طلب استغفار برای آن‌ها زنده نگه داریم و به علاوه با توزیع یادبودی، بهترین خیرات برای اموات را تقدیم روح آن‌ها کنیم.
به‌علاوه، ثواب این اعمال خیر، شامل فرد دعاکننده هم می‌شود. در همین رابطه در حدیثی از حضرت رضا (ع) می‌خوانیم:«هر کس قبر مؤمنی را زیارت کند و در کنار آن هفت مرتبه إنّا انزلناه بخواند، خداوند او را با صاحب قبر می‌آمرزد.» (بحار الأنوار، ج 82، ص 169)
بهترین خیرات برای اموات چیست؟
بهترین یادبود برای اموات می‌تواند شامل ایده‌های بسیار زیادی باشد که اتفاقاً برخی از آن‌ها بسیار کم‌هزینه‌اند. اما فراموش نکنید که ارزش مادی یک کار، تعیین‌کننده میزان ثواب عمل نیست و شاید چیزی که بیش از همه در بهترین خیرات برای اموات مؤثر است، انگیزه و نیت پشت هر عمل باشد. برای مثال؛ شریک‌کردن درگذشتگان در ثواب کارهایی مثل دانه دادن به پرنده‌ها، خرید‌کردن از دست‌فروشان بی‌بضاعت و حتی فعالیت‌های مذهبی در مساجد و خیریه‌ها، کاری بسیار نیکو و پرخیر‌و‌برکت است.
در‌عین‌حال، فعالیت‌هایی که نیاز به هزینه دارند، مانند: آزاد‌کردن زندانیان، تقبل سرپرستی کودکان یتیم، خرید جهیزیه برای دختران کم‌بضاعت و… هم وجود دارند که هر فردی به فراخور امکانات و توانایی خود می‌تواند آن‌ها را انجام داده و باعث شادی روح درگذشتگان در عالم برزخ شود.
بهترین خیرات اموات از نگاه قرآن
در قرآن کریم، اشاره صریحی به موضوع بهترین خیرات برای اموات نداریم، اما از مجموع آیات و روایات و سخن بزرگان این طور استنباط می‌شود که به یاد اموات بودن و طلب خیر و مغفرت برای آن‌ها، عمل بسیار نیکو و پسندیده‌ای است. این کار می‌تواند در قالب مواردی مثل صدقه و دعا برای متوفی، تلاوت قرآن، روزه‌گرفتن و خواندن نماز انجام شود. اما در‌عین‌حال، گره‌گشایی از کار مردم؛ بخصوص نیازمندان را نباید از یاد برد که بدون شک، تأثیری غیر‌قابل‌وصف در حال اخروی متوفی خواهد داشت.
در میان سوره‌های قرآن، به خواندن سوره‌هایی مانند یس، الرحمن، صافات، تبارک، اعراف، احزاب و فاتحة‌الکتاب، تأکید بیشتری شده است. حتی اگر خودتان زمان یا توانایی کافی برای قرائت قرآن ندارید، با انتشار کتابچه‌های دعا به عنوان یادبود درگذشتگان، هر فردی که از کتاب دعا، سوره‌ای یا دعایی بخواند، ثواب آن به روح درگذشتگان شما خواهد رسید.
اگر به دنبال بهترین دعا برای اموات هستید باید بگوییم که ذکر صلوات و هدیه ثواب آن به روح متوفی، در شمار بهترین اذکار برای اموات است و قرائت آیة‌الکرسی هم فضیلت فراوانی دارد. تا جایی که در حدیثی از رسول خدا (ص) می‌خوانیم: «کسی که آیة‌الکرسی را بخواند و ثواب آن را نثار اهل قبور نماید خداوند در قبر هر مرده‌ای از مشرق تا مغرب چهل نور (الهی) را داخل می‌فرماید و به قبرهای آن مرده‌ها وسعت می‌دهد و درجات آن‌ها را بلند می‌فرماید و به خواننده آیة‌الکرسی ثواب 60 هزار پیغمبر کرامت می‌فرماید و از هر حرفی فرشته‌ای می‌آفریند که برای او تا روز قیامت تسبیح نماید.»
خیرات خوراکی و غذا برای اموات
خیرات انواع خوراکی‌ها هم می‌تواند بهترین یادبود برای اموات باشد و در پاسخ به این سؤال که خیرات چی بدم؟ تنوع زیادی وجود دارد. شما می‌توانید با پخت انواع غذاها و دسرها، مثل شله‌زرد، حلوا، آش رشته، پلو و خورشت و… از افراد زیادی پذیرایی کنید.
راه بهتر این است که غذاها را در میان نیازمندان توزیع کنید تا با حمایت از این افراد، ثواب کار خیر خود را چند‌برابر کنید. حتی می‌توانید به یکی از نانوایی‌های محل سکونت خود یا مناطق محروم بروید و با پرداخت هزینه پخت نان در حد توان خود، نان صلواتی در میان مردم توزیع کنید. همچنین توزیع میوه‌های تازه، شربت، چای و… هم در این مورد رایج است. روش دیگر این است که با پرداخت مبلغی پول در طرح اطعام نیازمندان شرکت کرده و روح درگذشتگان خود را از خیرات و برکات این طرح‌های وسیع، بهره‌مند کنید.
خیرات ماندگار برای اموات
اگر چه تهیه غذا و خوراکی و توزیع آن به یاد درگذشتگان، کاری بسیار ارزشمند است، اما بعضی اعمال خیر در طول زمان ماندگارترند. برای مثال؛ قرار‌دادن یک آبسرد کن در مکان‌هایی پرتردد یا مکان‌هایی که امکانات مناسبی ندارند، می‌تواند خیراتی ماندگار باشد. با این کار و با رفع تشنگی هر عابری که از آن استفاده کند، دعا و خیراتی نصیب روح متوفی خواهد شد و قطعاً در دنیای دیگر برای او گره‌گشا خواهد بود.
تحت پوشش گرفتن یک خانواده فقیر یا تقبل هزینه‌های تحصیل یک دانش‌آموز نیازمند هم از مثال‌های دیگری هستند که می‌توانید به وسیله آن‌ها، بهترین خیرات برای اموات را نثار روح آن‌ها کنید.
خیرات کتاب دعا یادبود اموات
در حدیثی از امام صادق (ع) آمده است: «همان گونه که زندگان با هدایا، شاد می‌شوند اهل قبور و برزخیان هم با ترحم و استغفار که نسبت به آن‌ها می‌شود؛ شاد می‌گردند.» بنابراین در میان بهترین یادبود برای اموات خیرات کتاب دعا را از قلم نیندازید.
به طور معمول این کتاب‌های دعا، شامل سوره‌هایی مانند سوره حمد، الرحمن، سوره یاسین یا ادعیه‌ای مانند زیارت عاشورا، دعای توسل، گنج‌‌العرش و… هستند. به‌علاوه می‌توان در صفحه اول یا آخر این کتابها، عکسی از متوفی را چاپ کرد و متن یادبودی برای او نوشت. همچنین فراموش نکنید که خط کتاب دعا هم باید خطی خوانا و مناسب باشد تا استفاده از کتاب را راحت‌تر و اشتیاق به خواندن را بیشتر کند. در میان این کتابها به طور مثال کتاب ارتباط با خدا به دلیل دعاهای کمتری که دارد از خط درشت‌تری برخوردار است.
چند نکته مهم در انتخاب یادبود اموات
اگر به دنبال بهترین یادبود برای اموات هستید، حتماً این نکات را در نظر داشته باشید:
- هر عمل خیری ثواب خاص خود را دارد. برای مثال؛ روزه گرفتن به نیابت از اموات، نماز خواندن و قرآن خواندن برای آن‌ها، کمک به نیازمندان و… هر کدام ارزش ذاتی خود را دارند و این شما هستید که به فراخور حال و امکانات خود باید بهترین خیرات برای اموات را تقدیم روح آن ها کنید.
- زمان انجام خیرات برای اموات هم در میزان ثواب ان مؤثر است. برای مثال؛ صدقه شب قدر، ثوابی به مراتب بیشتر از روزهای معمولی دارد و
- محل انجام خیرات برای درگذشتگان هم در ثواب آن‌ها تأثیر دارد. به‌عبارت‌دیگر، همان‌طور که ثواب خواندن نماز در منزل و مسجد یکسان نیست، دعا در حق اموات هم در اماکن متبرکه نظیر مساجد و بارگاه ائمه معصومین (ص) تأثیری ویژه‌تر دارد.
بهترین یادبود و خیرات اموات تا چهلم
بهترین یادبود برای اموات، می‌تواند شامل خیراتی مستمر و ادامه‌دار از قبیل انواع غذاهای نذری، خواندن ادعیه و زیارات، روزه‌داری و… باشد. این اقدامات، محدود به چهل روز اول درگذشت متوفی نیست. اما به طور معمول، انجام این کارها در سال اول درگذشت متوفی و بخصوص چهل روز اول درگذشت وی، حال و هوای دیگری دارد.
به طور معمول، برگزاری مراسم چهلم هم با پخش خوراکی‌هایی مانند حلوا، کیک یزدی، نوشیدنی و حتی انتشار و توزیع کتاب دعا با ذکر نام متوفی همراه خواهد بود و اساساً برگزاری این گونه مراسم‌ها، نه‌تنها باعث احترام به یاد و نام متوفی است، بلکه موجبات تسکین قلب بازماندگان او را هم فراهم خواهد کرد.
بهترین خیرات برای پدر و مادر
پدر و مادر حق بسیاری بر گردن فرزندان خود دارند و دعا‌کردن و طلب استغفار برای آن‌ها، یک وظیفه همیشگی برای فرزندان است که چه در زمان حیات آن‌ها و چه بعد از وفاتشان باید انجام شود. علاوه‌بر‌آن، بهترین خیرات برای مادر و پدری که در قید حیات نیستند، پرداخت قرض‌ها و دینهای آن‌ها است. همچنین فرزندان می‌توانند واجباتی مانند نماز، روزه، حج و… را که در طول حیات والدین، انجام نشده است، ادا نمایند.
علامه مجلسی در این مورد می‌فرمایند: «با طلب مغفرت و آمرزش براى پدر و مادر و پرداخت دیون و قرض‌هاى آن‌ها و به‌جا‌آوردن قضاى عباداتشان و انجام کارهاى خیر و صدقه براى آن‌ها و تمام کارهایى که باعث رسیدن ثواب به ایشان مى‌شود، به آن‌ها نیکى کن.»
همچنین، وجود خود فرزند می‌تواند یک صدقه جاریه برای والدین فوت شده باشد و انجام کارهای خیر و رفتار و کردار شایسته در جامعه، باعث جلب رضایت خداوند و دعای خیر مردم در حق فرزند و پدر و مادر او خواهد شد.
بهترین زمان برای خیرات و یادبود اموات
خیرات برای اموات در هر زمانی امکان‌پذیر است، اما ظرفیت معنوی برخی ساعات و روزها باعث شده که انجام خیرات در این اوقات، ثمره و بهره بیشتری داشته باشد. یکی از معروف‌ترین زمان‌ها، شب جمعه است که ثواب خیرات برای اموات در آن بیش از روزهای معمولی است.
علاوه‌بر‌آن، مناسبت‌های مذهبی و روزهایی خاص از ماه قمری هم فرصت بسیار مناسبی برای این عمل خیر است. برای مثال؛ در حدیثی از پیامبر (ص) آمده است: «در ماه شعبان عمل چند‌برابر می‌شود و کار نیکو هفتاد برابر ثمره می‌دهد.» بنابراین می‌توان بهترین خیرات برای اموات را در زمان‌هایی مانند شب‌های قدر، ایام ماه مبارک رمضان، شب و روز نیمه شعبان، روز عرفه، تاسوعا و عاشورای حسینی یا دهه اول ماه ذی‌الحجه و… انجام داد.
سخن آخر
تعریف بهترین خیرات برای اموات برای هر فردی، تعریفی منحصر‌به‌فرد است. برای مثال؛ گاهی یک کمک پنهانی به یک فرد نیازمند و آبرومند، خیرات و مبرات بی‌نظیری را نصیب متوفی می‌کند که شاید قابل‌وصف نباشد؛ بنابراین، بازماندگان متوفی می‌توانند از هر فرصتی برای کار خیر و شادی روح عزیز از‌دست‌رفته خود استفاده کنند و خود نیز در ثواب این اعمال شریک باشند.