خیام نیشابوری، ریاضی دان و شاعر بزرگ ایرانی است که در اواخر قرن پنجم و ابتدای قرن ششم می زیست. علت ملقب شد او به خیام شغل پدرش که خیمه دوزی بود عنوان شده. نام کامل او، غیاث الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم (خیام) نیشابوری است.
این شاعر یکی از دانشمندان بزرگ زمان خود محسوب می شود و دارای هوشی فوق العاده بالا و حافظه ای نیرومند و قوی بود. او در دوران جوانی به یادگیری علم و دانش پرداخت در حدی که در فلسفه، نجوم و ریاضی به مقامات بالایی رسید. در علم طبنیز در حدی مهارت داشت که گفته شده سلطان سنجر را که در زمان کودکی به مرض آبله مبتلا بود درمان کرده است.
مطالب مرتبط:
رباعایت خیام نفیس
شعرهای خیام به دو زبان فارسی و عربی سروده شده و در علوم مختلف کتاب هایی با ارزش بسیار بالا نوشته است.
این شاعر بزرگ، در زمان خود دارای مقام و شهرت فراوانی بوده است و معاصران خیام همگی او را به القابی بزرگ مانند امام، فیلسوف و حجة الحق مورد ستایش قرار می دادند.
شهرت خیام
شهرت وی گرچه بیشتر مربوط به شاعری است، اما در واقع خیام فیلسوف و ریاضی دان بود و به آثار ابوعلی سینا پرداخت و یکی از نوشته های او را در مورد یگانگی خداوند به فارسی ترجمه کرد.
اولین اشاره هایی که به اشعار خیام شد، صدسال پس از مرگ او بود که نوشته اند: خیام را به تدریس و نوشتن رغبت چندانی نبود. شاید به دلیل آنکه شاگردانی هوشمند در پیرامون خود پیدا نمی کرد و چه از آن جهت که اوضاع روزگار و زمان خود را، که مقارن حکومت سلجوقیان و مخالفت شدید با فلسفه ، شایسته ابراز اندیشه های آزاد نمی دید. با این همه، از او نوشته های بسیار زیادی به جا مانده که در قرون وسطی به لاتین ترجمه و مورد توجه اروپائیان قرار گرفت.
از مهم ترین آثار او در زمینه ریاضی، می توان به رساله وی در مورد جبر و مقابله و رساله ای که در آن به طرح و پاسخگویی به مشکلات هندسه اقلیدس پرداخته بود اشاره کرد.
خیام منجم نیز بود و تقویم امروزی ما، نتیجه محاسبات او و عده ای دیگر از دانشمندان که در زمان جلال الدین ملک شاه سلجوقی انجام دادند و به نام وی تقویم جلالی خوانده می شود است. همچنین خیام رساله ای نیز در باب چگونگی محاسبات نجومی خود نوشته است.
از آثار معروف منسوب شده به خیام، رساله نوروز نامه نام دارد که با نثری ساده و روان، پیدایی نوروز و آداب برگزاری آن را در دربار ساسانیان توضیح داده است. خیام در این رساله با اشتیاق بسیار زیاد درباره آیین جهانداری شاهنشاهان کهن ایرانی و پیشه ها و دانش هایی که مورد توجه آنان بوده سخن گفته است.
خیام و ستاره شناسی
از برجسته ترین کارهای خیام، می توان سر و سامان دادن گاهشمار ایران در زمان وزارت خواجه نظام‌الملک، در دوره پادشاهی ملک شاه سلجوقی بود، اشاره کرد. او به این ترتیب مدار گردش کره زمین به دور خورشید را تا ۱۶ رقم اعشار محاسبه کرد.
شعرها و ویژگی های آن ها
شعرهای این شاعر بزرگ، در قالب های رباعی، کوتاه، ساده و بدون فضل فروشی ولی در عین حال دارای معانی بسیار عمیق فلسفی و نتیجه اندیشه آگاهانه او در مقابل اسرار عظیم جهان هستی است. تعداد رباعیات او را حدود هفتاد محاسبه کرده اند، ولی با این حال بالای چند هزار رباعی به او نسبت داده شده است.
خیام نیشابوری و موسیقی
وی به جستجوی ریاضی موسیقی نیز پرداخته و در القول علی اجناس الذی بالاربعه مسئله تقسیم یک چهارم را به سه فاصله مربوط به مایه های بی نیم پرده، با نیم پرده بالارونده، و یک چهارم پرده را توضیح می دهد.
سخن آخر
در وهله اول، از همراهی شما تا انتهای مقاله بسیار خوشحال و ممنونیم و امیدواریم که از خواندن آن لذت کافی را برده باشید.
در قسمت نظرات، پیشنهادات خود را برای ما بنویسید و حتی اگر موضوعی مد نظر دارید بنویسید و ما مقاله مربوط به آن را برایتان می نویسیم.
با تشکر دوباره از همراهی شما. انتشارات هلیا، ناشر تخصصی کتب نفیس.